Inleiding - Rekenkamerkompas - Vereniging van Rekenkamers

Dit Kompas is bedoeld om leden van rekenkamers van gemeenten, provincies en waterschappen te ondersteunen bij het sturen op eigen professionaliteit. Elke rekenkamer stelt kwaliteitseisen aan het openbaar bestuur. Dan moet een rekenkamer zelf natuurlijk ook professioneel werken. Verder is professioneel handelen en samenwerken met haar omgeving ook een belangrijke voorwaarde voor de effectiviteit van de rekenkamer.¹

Onder professionaliteit verstaan we dat de rekenkamer doelgericht, duidelijk, deskundig, transparant en integer werkt en ook gericht is op verbetering van het eigen functioneren en samenwerking. Deze algemene termen vragen om nadere invulling in de praktijk. Rekenkamers hebben veel vrijheid in hoe zij (samen)werken. Daarover staat weinig in de wet.² Wel zijn zaken als aantal leden, vergoeding en budget doorgaans per verordening vastgelegd. Maar binnen die kaders hebben rekenkamers veel vrijheid om zelf te bepalen wat ze doen en hoe, met wie, waarom en wanneer zij dat doen. Zo kunnen rekenkamers hun werk professioneel inrichten op basis van wat past in hun specifieke politiek-bestuurlijke context.

Eigen koers bepalen

Elke rekenkamer kan (of moet) voor een groot deel zelf bepalen hoe zij werkt. En kan ook zelf bepalen in welke mate zij die werkwijze vastlegt (bijvoorbeeld in een onderzoeksprotocol of gedragscode). Steeds speelt de afweging tussen enerzijds zaken gedetailleerd vastleggen, versus anderzijds zaken globaal benoemen en flexibel blijven. Er is vaak een spanning tussen borgen en flexibel kunnen opereren. Je wilt geen knellend keurslijf maken dat geen ruimte laat voor beweging. Maar als je alles vaag en open laat, ben je minder duidelijk en transparant over je werk en werkwijze. Daarnaast kan het borgen van werkwijzen ook discussie en conflict voorkomen.

Wanneer je als rekenkamer zaken rond je eigen professionaliteit nader wilt expliciteren, is het dus laveren tussen gedetailleerde uitwerking en benoemen van hoofdlijnen. Je moet niet elk aspect van het rekenkamerwerk volledig willen vangen in protocollen of werkinstructies. Online vind je diverse gedragscodes, protocollen, kwaliteitshandvesten et cetera van rekenkamers. Daaruit kun je goede inzichten opdoen, maar vaak blijken die documenten niet een-op-een toepasbaar voor jouw specifieke situatie. Het is niet zo verstandig om klakkeloos werkwijzen of regels over te nemen en die dan af te vinken. De regel is geen doel op zich. Het gaat om het doel van de regel: wat wil je er mee bereiken? Daarom geeft dit Kompas richting, maar schrijft niet voor.

Handboek Rekenkamers

Opzet

Het Kompas behandelt de volgende onderwerpen:

Voor elk onderwerp presenteren we aandachtspunten, afwegingen en voorbeelden, waarmee jouw rekenkamer zelf de koers op kwaliteit kan bepalen. Per onderwerp behandelt het Kompas:

Introductie waarom is het onderwerp van belang voor professionaliteit

Aandachtspunten wat speelt er, waar moet je aan denken (valkuilen & kansen)

Afwegingen welke keuzen liggen voor

Voorbeelden praktische voorbeelden/handvatten/tips

Dit Kompas is geen handboek (dat is er al, en dat vind je hier), maar een aanvullend instrument voor die punten waarvan jouw rekenkamer vindt dat het beter kan of moet. Het Kompas is niet alomvattend. Om het behapbaar te houden, behandelen we per onderwerp maximaal 10 aandachtspunten, 10 afwegingen en 10 voorbeelden.

Het Kompas gaat ook in op de onderzoeksuitvoering. Dat wordt anders behandeld dan de overige onderwerpen. Onderzoek doen is de kern van het rekenkamerwerk. Daarover is dan ook al veel informatie beschikbaar. Bovendien hebben rekenkamers vaak al veel aandacht voor de kwaliteit van het onderzoek. Daarom behandelen we de Onderzoeksuitvoering beknopt, door een overzicht te geven van relevante VvR-wiki-pagina’s.

Hoe te gebruiken

Met dit Kompas kun je binnen de rekenkamer in gesprek gaan over hoe jullie werk professioneler kan worden gemaakt. Zijn er aandachtspunten of afwegingen die nog niet expliciet zijn besproken? Een gesprek daarover kan leiden tot ‘verinnerlijking’ van wat jullie belangrijk vinden rond professionaliteit. En dat kan op zichzelf al een bijdrage leveren aan het (nog) professioneler werken van je rekenkamer. Kortom: bewust maken van afwegingen, bepalen welke doelen je daarbij nastreeft en zo nodig bewust overnemen van werkwijzen en/of instrumenten.

Niet alle aandachtspunten zijn voor elke rekenkamer relevant. Niet alle afwegingen moeten per se gemaakt worden. Ga zelf na wat voor jouw rekenkamer bruikbaar is. Gebruik het kompas op een hei-dag, voor collegiale intervisie met een andere rekenkamer, bij het opstellen of actualiseren van een kwaliteitsdocument, als naslagwerk, of als hulpmiddel voor als het op een bepaald onderwerp niet lekker loopt. Onderaan elk onderdeel staan praktische werkvormen om ermee aan de slag te gaan.

Het Kompas is een levend document, dat periodiek geactualiseerd wordt. Heb je verbeteringen en/of voorbeelden voor het Kompas? Mail ze naar kompas@rekenkamers.nl.

Voetnoten

Er zijn verschillende soorten rekenkamers: eenhoofdig, collegiaal, gemeenschappelijk; met/zonder onderzoeksstaf et cetera. Om het Kompas overzichtelijk te houden, wordt geen onderscheid naar al die soorten gemaakt.
De belangrijkste specifieke voorschriften zijn dat wederhoor verplicht is (art. 185 gemeentewet) en dat je bij een onderzoek naar een verbonden partij de colleges van deelnemende gemeenten informeert en het rapport stuurt (art. 184 gemeentewet).